België: voortdurende weigering om het recht op opvang van mensen die asiel aanvragen te respecteren brengt onnoemelijk menselijk leed

Het rapport 'Onrecht in plaats van opvang: Hoe het uitblijven van opvang de rechten van asielzoekers in België schendt', documenteert hoe de Belgische autoriteiten sinds oktober 2021 hun verplichtingen onder internationale, EU- en Belgische wetgeving om opvang te bieden aan mensen die internationale bescherming zoeken, blijven negeren. Mensen die asiel zoeken worden hierdoor gedwongen op straat te overleven. 

Het rapport is gebaseerd op onderzoek uitgevoerd door Amnesty International tussen oktober 2024 en januari 2025. De mensenrechtenorganisatie sprak met asielzoekers die tussen 2021 en 2024 dakloosheid hadden ervaren in België door een gebrek aan opvang door de overheid. Aanvullende interviews werden afgenomen met advocaten gespecialiseerd in migratierecht en vertegenwoordigers van middenveldorganisaties zoals Vluchtelingenwerk Vlaanderen, de Humanitaire Hub, Dokters van de Wereld en Ulysse. 

Discriminatie en minachting van de rechtsstaat 

In 2021 waarschuwden middenveldorganisaties de Belgische autoriteiten dat er een tekort zou ontstaan aan opvangplaatsen voor nieuwe asielzoekers door het toenemende aantal mensen dat internationale bescherming aanvroeg. De daaropvolgende jaren verzuimde de regering voortdurend om het aantal opvangplaatsen voldoende uit te breiden of om maatregelen te nemen om de situatie aan te pakken. Meer dan 2.500 personen die asiel hebben aangevraagd, staan momenteel op de wachtlijst voor een plaats in de opvang. Sinds februari 2025 is er in België een nieuwe federale regering aan de macht, die er prat op gaat “het strengst mogelijke migratiebeleid” te voeren. Amnesty International vreest dat de plannen van de nieuwe regering de situatie voor asielzoekers verder zullen verergeren. 

“Dat België geen opvang biedt, is niet te wijten aan een gebrek aan middelen, maar aan een gebrek aan politieke wil”, zegt Eva Davidova, woordvoerder van Amnesty International Vlaanderen. “De maatregelen van de nieuwe regering zijn volledig gericht op het verminderen van het aantal mensen dat asiel krijgt in België en er lijken geen geloofwaardige initiatieven te zijn om een einde te maken aan de voortdurende mensenrechtenschendingen tegen asielzoekers die zich momenteel in het land bevinden. De nieuwe regering en de minister van Asiel en Migratie in het bijzonder moeten het roer omgooien en onmiddellijk zorgen voor voldoende opvangplaatsen.” 

In augustus 2023 besloot de Belgische regering de opvang van alle alleenstaande mannen tijdelijk stop te zetten om tijdens de wintermaanden voorrang te geven aan gezinnen met kinderen. Het garanderen van bescherming voor gemarginaliseerde groepen is essentieel om non-discriminatie te garanderen, maar deze beslissing heeft een disproportionele impact. Met name alleenreizende mannen die behoren tot groepen die aan racisme worden blootgesteld (of anders gezegd ‘geracialiseerde’ mensen) worden op buitensporige wijze getroffen. Het beleid voldoet niet aan de non-discriminatieverplichtingen doordat het individuen de mogelijkheid ontneemt om toegang te krijgen tot opvang enkel op basis van hun geslacht en resulteert in onevenredige resultaten op basis van “zogenaamd ras”, etniciteit en nationale herkomst. 

Tot op heden hebben nationale en internationale rechtbanken de autoriteiten meer dan 12.000 keer bevolen om voor opvang te zorgen. België heeft consequent geweigerd om de vonnissen volledig na te leven, ondanks het feit dat ze definitief en wettelijk bindend zijn. 

“De aanhoudende minachting van België voor mensenrechtenverplichtingen en zowel binnenlandse als internationale gerechtelijke uitspraken is zeer verontrustend”, zegt Tess Heirwegh, beleidsmedewerker bij Amnesty International Vlaanderen. “De omvang en de duur van deze hardnekkige vastberadenheid om de rechtsstaat te ondermijnen roept vragen op over hoe rechthebbenden enige hoop kunnen hebben om de Belgische regering ter verantwoording te roepen, in het bijzonder gemarginaliseerde mensen en personen die behoren tot groepen die racisme ondervinden, zoals degenen met wie we spraken.”

Erbarmelijke leefomstandigheden en moeilijk toegang tot gezondheidszorg 

Bij gebrek aan huisvesting leven mensen die asiel zoeken vaak in slechte omstandigheden op straat en in kraakpanden. Dat ze dakloos worden achtergelaten heeft geleid tot ernstige gezondheidsrisico's: velen zijn blootgesteld aan besmettelijke ziekten, hun mentale gezondheid gaat achteruit en ze hebben geen toegang tot essentiële gezondheidszorg. 

Thaer, een jonge Palestijnse asielzoeker, getuigde: “Ik wilde naar België komen, verder studeren als verpleger en werken. Maar in plaats daarvan belandde ik in de metrotunnels waar ik sliep om me te beschermen tegen de regen.” 

Sayed, een jonge man uit Afghanistan, woonde van oktober 2022 tot januari 2023 in een van de beruchtste kraakpanden in de Paleizenstraat in Brussel, genaamd 'Palais des droits'. Hij beschreef de leefomstandigheden als zeer uitdagend: 

“Ik zag een lange rij karton”, herinnert hij zich. “In het begin was het goed genoeg, er waren toiletten en douches, en sommige mensen brachten 's middags eten. Maar langzaam veranderde het volledig in een kerkhof. Douches en toiletten waren kapot, met het verstrijken van de tijd... Urine kwam naar de plek waar je sliep, we moesten de borstel pakken om het weg te vegen”. Sayed wees op de afwezigheid van overheidssteun en zei dat alleen “normale Belgische mensen” - vrijwilligers die niet voor de overheid werken - naar het kraakpand kwamen en eten en warme kleren brachten. “Mensen voelden onze pijn, maar niet de autoriteiten.” 

Middenveldorganisaties en vrijwilligers hebben een bewonderenswaardige empathie en solidariteit getoond met de getroffen mensen door noodhulp te bieden, maar hun diensten zijn overbelast en er kan niet van hen worden verwacht dat hun inspanningen het falen van de staat compenseren. 

Gevolgen van dakloosheid op de lange termijn 

Het gebrek aan opvang heeft ook een grote impact op de toekomst van asielzoekers in België, doordat hun toegang tot de arbeidsmarkt of onderwijs wordt beperkt. Geïnterviewden benadrukten dat ze niet mogen werken omdat ze geen vast adres hebben. 

Hassan, een Syrische man die drie maanden buiten op houten paletten sliep, sprak over het belang van een job voor zijn onafhankelijkheid en sociale inclusie, maar ook als een manier om bij te dragen: “Gebruik ons, alsjeblieft. Probeer ons te gebruiken om goede mensen te zijn en dit land te steunen, want we zijn hier nu en we zullen deel uitmaken van de economie.” 

Baraa, een man uit Gaza, zei dat hij een “eenvoudig leven wenste, basisrechten, een baan, eten in [mijn] maag en gewoon leven als een normaal mens. We hadden een leven in Gaza, maar we misten daar de veiligheid en zekerheid en daarom zijn we weggegaan. Daarom zijn we hierheen gekomen: om een veilige plek te vinden.” 

“Dit rapport moet België en de EU wakker schudden. De Belgische overheid creëert actief menselijk leed binnen de eigen grenzen, terwijl het middenveld de brokken moet lijmen. Als ze niet snel ingrijpt, wordt deze situatie alleen maar erger. Het schenden van mensenrechten van asielzoekers en het onderuithalen van de rechtsstaat mogen niet ‘het nieuwe normaal’ worden. Dit ondermijnt het engagement voor de mensenrechten van zowel België als de EU”, besluit Eva Davidova. 

Amnesty’s oproep 

Amnesty International dringt er bij de Belgische regering op aan onmiddellijk actie te ondernemen om voldoende opvangplaatsen te voorzien en ervoor te zorgen dat alle mensen die asiel zoeken, ook alleenstaande mannen, adequaat worden opgevangen. Ze moet ervoor zorgen dat mensen toegang hebben tot adequate gezondheidszorg, inclusief gespecialiseerde psychologische ondersteuning, ongeacht hun huisvestingssituatie. 

Prioritair zijn onmiddellijke acties op korte termijn om zonder uitstel extra opvangcapaciteit te creëren. Dit moet worden aangevuld door het ‘spreidingsplan’ te activeren dat in de wetgeving is vastgelegd. De Belgische regering moet ook noodplannen voorzien om schommelingen in het aantal asielaanvragen op te vangen, zodat niemand die bescherming zoekt op straat komt te staan. 

In de tussentijd moeten middenveldorganisaties die asielzoekers bijstaan financiële en logistieke ondersteuning krijgen zodat ze hun belangrijke werk kunnen blijven doen. 

De Europese Commissie moet ervoor zorgen dat België de Opvangrichtlijn opnieuw naleeft, onder meer door indien nodig inbreukprocedures in te leiden. Het feit dat België geen opvang biedt, is geen geïsoleerde kwestie, maar een test voor de inzet van de EU om de fundamentele mensenrechten te handhaven. 

Achtergrond 

De hardnekkige weigering van België om de mensenrechten van asielzoekers te respecteren houdt aan sinds 2021 en Amnesty International leverde al eerder kritiek op het beleid. Deze nieuwe publicatie bouwt verder op dat werk en onderstreept de menselijke weerslag ervan. Het onderzoek bevat verhalen van asielzoekers die op straat aan hun lot worden overgelaten en worstelen om toegang te krijgen tot zelfs de meest elementaire levensbehoeften, zoals onderdak en gezondheidszorg. 

Lees het volledige rapport